2

Net zoals voor “preventive conservation” heeft ICOM-CC een definitie opgesteld en goedgekeurd voor “remedial conservation”.

ICOM-CC definieert “remedial conservation” als volgt:

“all actions directly applied to an item or a group of items aimed at arresting current damaging processes or reinforcing their structure. These actions are only carried out when the items are in such fragile condition or deteriorating at such a rate, that they could be lost in a relatively short time. These actions sometimes modify the appearance of the items.”

Curatieve conservering wordt hier dus gedefinieerd als alle maatregelen die men treft aan een object of een groep objecten om schadelijke processen, die aan de gang zijn, te stoppen of om de structuur van deze objecten te verstevigen. Deze acties worden enkel uitgevoerd wanneer de objecten in zo’n kwetsbare toestand verkeren of zo vlug vervallen dat ze op korte termijn verloren kunnen gaan. Deze acties kunnen soms het uitzicht van objecten veranderen.

Als voorbeelden geeft ICOM-CC:

“Examples of remedial conservation are disinfestation of textiles, desalination of ceramics, de-acidification of paper, dehydration of archaeological materials, stabilization of corroded metals, consolidation of mural paintings, removing weeds from mosaics.”

Als voorbeelden van curatieve conservering worden de volgende behandelingen aangehaald: het behandelen van textiel tegen insecten, het ontzouten van keramiek, de ontzuring van papier, het drogen van archeologische materialen, het stabiliseren van gecorrodeerde metalen, het verstevigen van muurschilderingen, het verwijderen van onkruid op mozaieken. Deze lijst kan uiteraard verder aangevuld worden met talloze andere voorbeelden.

Wie kan aan curatieve conservering doen?

De verscheidenheid aan materialen en de complexiteit van de problemen die zich stellen vereisen een grondige kennis van materialen, processen van verval en interventietechnieken. Ofschoon er gemeenschappelijke elementen zijn vergt elk soort materiaal een specifieke aanpak. In de praktijk komt het er op neer dat curatieve conservering in de eerste plaats de taak is van conservator-restorers die een materiaalspecifieke opleiding genoten hebben.

In een aantal gevallen omvat de curatieve behandeling een aantal technische ingrepen waarbij niet-conservator-restorers kunnen assisteren. Dit is enkel en alleen mogelijk indien deze personen vooraf een grondige theoretische en praktische basisopleiding en omkadering hebben gekregen. Bovendien zullen deze personen enkel onder de directe begeleiding en toezicht mogen werken van een professioneel geschoolde conservator-restorer. De beslissing over welke behandelingen een object of een collectie mag of moet ondergaan zal steeds de bevoegdheid zijn van een conservator-restorer gespecialiseerd in de specifieke materie. De conservator-restorer blijft verantwoordelijk voor het uitstippelen van de behandeling, het uitgevoerde traject, de noodzakelijke omstandigheden, de toegepaste technieken en de gebruikte materialen.

Wat zijn de kosten voor curatieve conservering?

De kosten van curatieve conservering zullen afhankelijk zijn van diverse factoren waaronder: het aantal aangetaste objecten, de aard en de ernst van de aantasting, de benodigde infrastructuur, het feit of de behandeling wordt uitbesteed of in eigen beheer wordt uitgevoerd, de aard van de toegepaste technieken en gebruikte materialen.

Kan curatieve conservering in eigen beheer gebeuren?

Een instelling kan een curatieve conservering in eigen beheer uitvoeren wanneer aan de twee volgende eisen zijn voldaan: de uitvoering door een conservator-restorer en de aanwezigheid van de nodige infrastructuur.

Indien de instelling door omstandigheden niet over een conservator-restorer beschikt maar wel over de nodige infrastructuur kan ze een externe deskundige inhuren om de behandeling in eigen instelling te laten uitvoeren. Indien de instelling over een conservator-restorer beschikt maar niet over de infrastructuur, dan is het misschien mogelijk om deze in te huren voor de duur van de behandeling. Indien geen van beiden aanwezig zijn is men aangewezen op een externe partner en omgeving om de behandeling toe te passen.

Is het toepassen van een curatieve behandeling in eigen beheer een voordeel?

Het toepassen van de behandeling in eigen instelling heeft enkel een voordeel als aan beide bovengaande voorwaarden is voldaan. Het voordeel situeert zich in het feit dat men op elk ogenblik de controle behoudt over zijn collectie. Het betekent dat het object of de collectie niet moet vervoerd worden waardoor het risico van beschadiging door manipulatie en/of transport kleiner is. Ook het risico op vervreemding zou normaal gezien kleiner moeten zijn, alhoewel professionele conservator-restorers hier alle noodzakelijke maatregelen voor nemen.

Wat gebeurt er na de curatieve conservering?

Na de curatieve conservering volgt normaal gezien een aansluitende preventieve conservering. Deze is ook weer afhankelijk van diverse factoren: de huisvesting van het object of de collectie, de manier van bewaren, de aard van de objecten…

Als voorbeeld geven we het geval van een schimmelaantasting op meubelen ten gevolge van opstijgend vocht uit de grond. Deze oorzaak, die bouwkundig is, moet eerst worden aangepakt en verholpen vooraleer men er kan aan denken om het object of de collectie terug in deze ruimte te brengen. Indien zou blijken dat de toestand in de ruimte niet verbeterd is, ook na een ingreep, mogen de betrokken objecten niet meer terug op hun oude plaats gezet worden, maar zal men een nieuwe locatie moeten zoeken.

Het heeft geen zin om een behandeling te laten uitvoeren op een object of een collectie wanneer men deze, na behandeling, terug in identieke omstandigheden brengt waar het risico op een nieuwe aantasting voorspelbaar is.

Voorbeelden van curatieve conservering

Behandeling

Foto: behandeling papier (Guy De Witte)

CURCON paneel

Foto: ingreep op paneelschilderij (Bart Verbeke)

Naaien katern

Foto: vastzetten losse katern (Guy De Witte)

Schip

Foto: behandeld scheepswrak (Guy De Witte)

ONZE SPONSORS

cami_nv_logo   truvue-weblogo

LOGO DE ZILVEREN PASSER

 

Het begrip “conservation” werd door ICOM-CC verfijnd door het onder te verdelen in “preventive conservation”, “remedial conservation” en “restoration”. Vandaag gaan we verder in op de term “preventive conservation”.

ICOM-CC definieert “preventive conservation” als volgt:

“all measures and actions aimed at avoiding and minimizing future deterioration or loss. They are carried out within the context or on the surroundings of an item, but more often a group of items, whatever their age and condition. These measures and actions are indirect – they do not interfere with the materials and structures of the items. They do not modify their appearance.”

Preventieve conservering wordt dus gedefinieerd als alle maatregelen die men treft en acties die men onderneemt met het doel verder verval of verlies te vermijden of te beperken tot het minimum. Ze worden uitgevoerd binnen de context of op de onmiddellijke omgeving van een object of een groep objecten (collecties) ongeacht de ouderdom of de conditie ervan. Deze maatregelen en acties zijn indirect – ze interfereren niet met de samenstellende materialen en structuur van de objecten. Ze veroorzaken geen verandering in het uitzicht ervan.

Als voorbeelden geeft ICOM-CC:

“Examples of preventive conservation are appropriate measures and actions for registration, storage, handling, packing and transportation, security, environmental management (light, humidity, pollution and pest control), emergency planning, education of staff, public awareness, legal compliance.”

Als voorbeelden van preventieve conservering worden hier een aantal vereiste en geschikte maatregelen en acties aangehaald die verband houden met registratie, bewaren, manipuleren, verpakken en transporteren en beveiligen van collecties. Hieronder valt ook het beheer van bewaaromstandigheden (zoals licht, vochtigheid, pollutie en het in toom houden van dierlijke aanwezigheid), een calamiteitenplan, de vorming van personeel, de bewustmaking van het publiek en het beantwoorden aan wettelijke verplichtingen. De voorbeelden die hier worden aangehaald zijn exemplatief en niet limitatief.

Wie kan aan preventieve conservering doen?

In de praktijk komt het er op neer dat preventieve conservering een gedeelde verantwoordelijkheid is waarbij niet alleen beheerders, personeel en conservator-restorers betrokken zijn, maar ook onderzoekers, gebruikers, ontwerpers, architecten, ingenieurs, technisch personeel en het grote publiek. Beleidsmensen spelen eveneens een cruciale rol in het geheel omdat zij materiële en financiële steun kunnen verlenen om preventieve conservering mogelijk te maken.

Wat zijn de kosten voor preventieve conservering?

Dit hangt af van de genomen maatregelen. Sommige maatregelen kosten weinig of niets. Andere vragen een relatief grotere investering afhankelijk van de grootte van de collectie(s). De meest ingrijpende maatregelen die te maken hebben met de infrastructuur en het gebouw vragen over het algemeen een substantieel budget dat niet door iedereen kan geleverd worden zonder een bundeling van krachten.

Maatregelen die weinig of niets kosten

Bewustmaking van gebruikers hoeft weinig of niets te kosten. Een gebruiker advies geven in het omgaan met collectiestukken kan door een medewerker in een leeszaal of consultatiekamer gegeven worden. Waar nodig kan het ter beschikking stellen van handschoenen om de stukken te hanteren of een kussen om een object te ondersteunen reeds veel schade vermijden.

DSC01571

DSC01594

Maatregelen die een grotere investering vergen

Een goede manier om collectiestukken te bewaren is het verpakken ervan in zuurvrij materiaal. Zuurvrij papier en dozen moeten steeds in de volle dikte zuurvrij zijn en voor veel collectiestukken ook liefst gebufferd. Dozen moeten steeds aangepast zijn aan het soort object dat erin verpakt wordt. De kostprijs van een inpakproject zal onder andere afhangen van het aantal objecten in de collectie. We komen hier later nog op terug.

Flappendoos

Maatregelen die een grote tot zeer grote investering vragen

Hier gaat het onder andere over het gebruik van aangepaste vitrines en tentoonstellingskasten in een tentoonstelling of museum. Een ander voorbeeld is het inrichten van een geschikte depotruimte. Het depotmeubilair moet aangepast zijn aan de noden van de collecties, efficiënt zijn in gebruik en geen schade veroorzaken aan de objecten.

Ladenkasten

SPONSORS

cami_nv_logo  truvue-weblogo

LOGO DE ZILVEREN PASSER

 

1

Wie actief is in de wereld van de conservering moet onvermijdelijk taalvaardig genoeg zijn om de internationale publicaties te kunnen raadplegen. Veel van deze publicaties worden niet in het Engels en zeker niet in het Nederlands gepubliceerd. Dit betekent dat het belangrijk is dat er in internationale context een universele terminologie wordt gehanteerd.

Ofschoon in de laatste decennia in de verschillende talen een verwante terminologie werd gebruikt was het niet altijd duidelijk wat er precies onder deze begrippen begrepen werd. Dit gaf soms aanleiding tot verwarring en misverstanden, zaken die vooral duidelijk werden op internationale congressen en bij internationale contacten.

Om de verwarring aan aan banden te leggen stelde het Committee for Conservation van de International Council of Museums (ICOM-CC) een aantal termen voor die internationaal konden worden gebruikt. Deze terminologie werd op de 15de Driejaarlijkse Conferentie van ICOM-CC in Delhi (India) in 2008 door de aanwezige leden aangenomen en wordt nu in alle huidige contacten en literatuur gehanteerd. De terminologie werd goedgekeurd voor het Engels en het Frans en is ondertussen vertaald in het Spaans en tal van andere talen en geraakt stilaan ingeburgerd.

De algemene term “conservering” wordt door ICOM-CC gedefinieerd als:

all measures and actions aimed at safeguarding tangible cultural heritage while ensuring its accessibility to present and future generations. Conservation embraces preventive conservation, remedial conservation and restoration. All measures and actions should respect the significance and the physical properties of the cultural heritage item.”

Het komt er dus op neer dat “alle maatregelen en acties die genomen worden om fysiek cultureel erfgoed veilig te stellen met de bedoeling om de toegankelijkheid ervan voor de huidige en toekomstige generaties te vrijwaren” onder de noemer “conservering” kunnen gerangschikt worden.

Het algemene begrip “conservering” wordt onderverdeeld in 3 termen die elk een specifieke lading dekken.

  • Preventive conservation
  • Remedial conservation
  • Restoration

Bovendien moeten alle getroffen maatregelen rekening houden met de “betekenis” en de eigenschappen van het cultureel erfgoed. We komen hierop nog terug als we het hebben over de historische en materiële context van cultureel erfgoed.

In het Frans werden de volgende termen weerhouden:

  • Conservation préventive
  • Conservation curative
  • Restauration

In het Nederlands wordt dit vertaald naar:

  • Preventieve Conservering
  • Curatieve Conservering
  • Restauratie

Ook  het Duits, het Italiaans en het Spaans refereren naar een eenzelfde terminologie van "preventieve" en "curatieve" conservering.

Deze terminologie is te vergelijken met deze in de geneeskunde, waar eveneens een preventief luik en een curatief luik aanwezig zijn. In de geneeskunde is preventie een zaak van iedereen, terwijl het genezen of stabiliseren van processen een zaak is een zaak van specialisten. Dit onderscheid vinden we ook terug in de conservering. In ruime zin kan conservering beschouwd worden als gezondheidszorg voor cultureel erfgoed.

In een volgend bericht leggen we het verschil uit tussen preventieve conservering, curatieve conservering en restauratie aan de hand van voorbeelden en foto’s.

SPONSORS

cami_nv_logo     truvue-weblogo

LOGO DE ZILVEREN PASSER

1

Wie artikels over conservering van de laatste 20 jaren doorneemt wordt geconfronteerd met een waaier aan termen die te maken hebben met het bewaren van erfgoed. We willen proberen hierin klaarheid te brengen en zetten een aantal zaken op een rijtje.

Conservering versus conservatie

In Nederland worden de termen “preservering”, “conservering” en “restauratie” gebruikt om de verschillende facetten van het behoud van kunst en cultureel erfgoed te omschrijven.

In Vlaanderen worden sinds lang de termen “preservatie”, “conservatie” en “restauratie” gebruikt. De laatste jaren is er een evolutie naar het gebruik van de Nederlandse terminologie omdat deze gevolgd wordt door instellingen zoals Faro en de Vlaamse Erfgoedbibliotheek.

Het “Dikke Van Dale” woordenboek (2015) definieert “conservatie” als “bewaring, behoud, instandhouding” afgeleid van het Latijn “conservatio”. De term “conservering” is in het woordenboek niet opgenomen.

Het gebruik van de Vlaamse termen is dus taalkundig verantwoord. Deze termen zouden zijn afgeleid uit het Franse “préservation”, “conservation” en “restauration”, maar kunnen evengoed afgeleid zijn uit het Engelse “preservation”, “conservation” en “restoration”.

De Nederlandse terminologie leunt taalkundig aan bij het Duitse “Preservierung”, “Konservierung” en “Restaurierung”, al kiezen de Nederlanders in het laatste geval voor “restauratie” wat dan wel afwijkt van de brontaal. De Duitsers kennen ook nog de term “Konservation” die wel minder gebruikt wordt.

Voor onze blog hebben we geopteerd om de term “conservering” te gebruiken omdat we op die manier zowel Vlaanderen als Nederland kunnen bereiken. De term “conservatie” blijft echter een legitieme term die zonder problemen verder kan gebruikt worden.

cami_nv_logo  LOGO DE ZILVEREN PASSER